1. Nguồn gốc và giá trị sử dụng
Cây hoa Tô liên có tên khoa học là Torenia Fournierii Lindt, thuộc họ hoa Mõm sói (Scrophulariaceae), tên địa phương thường gọi là hoa Mắt nai.
Cây có nguồn gốc từ các vùng nhiệt đới Châu Phi và Châu Á, hiện được trồng phổ biến ở các tỉnh phía Bắc và phía nam Việt Nam với mục đích sử dụng chính là làm cảnh, trồng bồn và trang trí thành những thảm hoa lớn.
2. Đặc điểm thực vật học
Rễ: Thuộc loại rễ chùm, phát triển khỏe, rễ ăn lan rộng theo chiều ngang và nổi gần trên lớp đất mặt. Khi vun gốc cây Tô liên sẽ ra các rễ phụ ở đốt thân, rễ phụ cùng với rễ chính tạo thành bộ rễ khỏe mạnh để giữ cây và hút thức ăn nuôi cây.
Thân: Thuộc dạng thân cỏ, sống hàng năm, mọc thẳng đứng thành bụi nhỏ cao 40 – 50 cm, khả năng phân cành mạnh tạo cho cây có bộ tán tròn, khum chặt, hình cầu rất đẹp. Thân cành cứng khỏe, nên khả năng chống đổ cao.
Lá: Lá mọc đối, hình giáo rộng, gốc hình tim, đầu thuôn dài, mép có răng cưa nhỏ và có cuống dài. Lá ít lông tơ, phiến lá dày trung bình, màu xanh bóng.
Hoa: Cụm hoa rất sai, mọc ở nách lá hay ở đỉnh ngọn, hoa nở dần từng bông, cánh tràng rộng hợp thành ống hẹp, trên loe rộng chia thành 4 thùy, phần trên tròn tù có màu lam tím ở mép cánh, phần dưới thường gọi là gốc họng có màu trắng.
Quả và hạt: Thuộc dạng quả nang, có đài trong chứa nhiều hạt, hạt rất nhỏ, có hình tròn, màu vàng sáng.
3. Điều kiện ngoại cảnh
Nhiệt độ
Tô liên có nguồn gốc từ các vùng nhiệt đới, nên có khả năng chịu nóng cao, rất thích hợp trồng vào mùa hè, nhiệt độ từ 25 – 27oC cây sinh trưởng rất tốt. Cây có thể chịu được nhiệt độ từ 10 – 35oC, nhiệt độ thấp dưới 10oC cây không chết nhưng cành nhỏ yếu, ra hoa kém, cây khô cằn, kém sức sống, nhiệt độ trên 35oC cây ra hoa nhiều nhưng chóng tàn, màu sắc nhợt nhạt, độ bền kém.
Nhiệt độ thích hợp cho sự nảy mầm từ 20 – 25oC, sau 1 – 2 tuần hạt nảy mầm. Vào các tháng lạnh, nhất là vào tháng 1 và tháng 2, nhiệt độ xuống thấp cây sinh trưởng kém, sớm lụi tàn, mùa hè cây phát triển tốt, hoa đẹp, bền và rất sai hoa.
Ẩm độ
Hoa Tô liên có khả năng chịu hạn tốt và chịu úng cao.
Tuy nhiên, để cây sinh trưởng và phát triển tốt cần giữ cho cây luôn đủ ẩm, khi gặp nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp hoặc hạn không khí, để giúp cây sinh trưởng bình thường cần phải tưới nước thường xuyên, giữ cho độ ẩm đất ở mức 60 – 65%. Vào mùa mưa nên tháo nước kịp thời không để luống ngập úng qua đêm.
Ánh sáng
Cây ưa dãi nắng, trong điều kiện ánh sáng gay gắt cây vẫn ra hoa đều và đẹp. Tuy nhiên, trong giai đoạn vườn ươm, để cây con sinh trưởng tốt cần tránh ánh sáng trực xạ, ươm cây ở những nơi thoáng, có mái che.
Ở giai đoạn vườn sản xuất, cây cần nhiều ánh sáng để quang hợp tạo nên chất hữu cơ cần thiết cho hoạt động sống của cây. Nhìn chung cây cần ánh sáng đầy đủ, nên vào mùa hè thường phân nhiều cành nhánh, sai hoa và màu sắc hoa đẹp, còn trồng trong bóng râm cành nhánh kéo dài, cây dễ đổ và ít hoa.
Đất và chất dinh dưỡng
Tô liên không kén đất, có thể trồng trên các loại đất khác nhau, nhưng đất thích hợp nhất cho cây là đất phù sa hoặc đất thịt nhẹ, có độ pH từ 6 – 7, đất nhiều mùn có khả năng giữ nước và thoát nước tốt, chọn đất dãi nắng, tránh ẩm thấp.
Tô liên yêu cầu dinh dưỡng không quá cao, nhưng việc bón lót đầy đủ bằng các loại phân hữu cơ hoai mục có tác dụng rất tốt đến sự phát triển cân đối giữa thần cành và tỷ lệ ra nụ, ra hoa. Tuỳ theo đất tốt hay xấu mà có sự tăng hoặc giảm lượng phân hữu cơ nhưng yêu cầu tối thiểu cho 1 sào Bắc Bộ từ 6 – 8 tạ phân chuồng, 6 – 8 kg đạm, 5 – 6 kg kali và 15–16 kg lân.
PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Lý
